Over kwasten en penselen gesproken

Als je start met schilderen heb je naast een doek en palet ook penselen en kwasten nodig. Welke penselen moet je nu kopen voor het beste resultaat? Of je nu een hobbyschilder of kunstschilder bent, in deze SchilderWiki leg ik uit welke penselen of kwasten je nodig hebt voor welke verf, wat het effect van het gebruik van deze kwasten is en welke soorten er zijn. Ook geef ik je handige tips voor het onderhouden van je penselen om ze zo lang mogelijk te kunnen gebruiken.

Wat is het verschil tussen een penseel of kwast?

Soms spreken we over penselen, soms over kwasten, wat is het verschil? Penselen worden door kunstenaars gebruikt voor het aanbrengen van verschillende verfsoorten. Een penseel is gemaakt van zacht haar zoals marterhaar. Een kwast is meestal groter en gemaakt van varkenshaar.

Hoe kies je juiste penseel of kwast?

Voordat je kiest voor een penseel of kwast is het belangrijk je eerst het volgende af te vragen:

• Met welke verfsoort ga je werken? Is dat aquarel, gouache, acrylverf of olieverf?
• Welke schildertechniek wil je bereiken: werk je verfijnd dan heb je fijne penselen nodig, voor achtergrondlagen en structuur werk je met bredere kwasten.
• Welk effect wil je bereiken met een penseel? Voor een ruwe ondergrond kun je beter werken met penselen of kwasten met stugge haren.
• Kijk ook naar de steel: welke ligt het beste in jouw hand en welke lengte vind je fijn?

Soorten penselen en kwasten

Laten we eerst de soorten penselen en kwasten eens bespreken. Een penseel bestaat uit drie gedeeltes: de haren, de huls of bus van metaal waarin de haren worden vastgehouden en het gedeelte dat de schilder vasthoudt: de steel, meestal gemaakt van hout. Penselen zijn er in diverse vormen, maten en materialen. Hieronder een omschrijving van de meest gebruikte modellen:

Ronde penselen

Ronde penselen zijn ideaal als je gedetailleerd wilt werken zoals het zetten van fijne lijnen en contouren. Ook kun je er elk hoekje mee bereiken. Deze penselen worden gebruikt door kunstschilders die werken met aquarelverf, acrylverf en olieverf. Voor ronde penselen geldt: hoe langer de punt, hoe preciezer en meer gecontroleerd je kunt schilderen.

Platte penselen

Er zijn ook penselen waarbij de haren zijn afgeplat in de huls van het penseel. Deze penselen zijn perfect voor het maken van een brede toets, het zetten van lijnen en het schilderen van grote oppervlakken. Acryl- en olieverfschilders schilderen graag met platte penselen.

Waaierpenselen

De naam zegt het al: bij een waaierpenseel zijn de haren als een waaier in de huls van het penseel gezet. Deze penselen zijn fijn voor het zacht laten uitwaaieren van verschillende kleuren verf, voor het schilderen van een wolkendek, gras of haren. Maar een waaierpenseel is ook prettig als je kleuren in elkaar wilt laten overlopen of voor het creëren van spetters op je doek. Waaierpenselen zijn geschikt voor droge en natte verftechnieken.

Kattentong penselen

Een kattentong penseel (ook wel Filbert genoemd) is een combinatie van een rond en plat penseel met afgeronde haarpunten. Dit type penseel is prettig voor het schilderen van zachte overgangen en vloeiende contouren, denk aan bladeren van planten en bloemen, portretten of landschappen. Maar je kunt er ook mooie, losse toetsen mee zetten. Wil je liever een rechte aanzet, kies dan voor een plat penseel.  

Liner of sleper penselen

Schilder je graag fijne details of wil je kalligrafische lijnen zetten (denk ook aan het zetten van je handtekening op het doek!), dan is een liner penseel ideaal. Deze ronde penselen bevatten lange haren en werken het beste met dunne tot medium dunne verf.  

Schuine penselen

Schuine penselen zijn plat maar hebben ook nog eens een schuin uiteinde aan het haargedeelte. Met deze penselen kun je zowel brede als smalle streken zetten of fijne lijnen schilderen. Een ideaal penseel voor als je strak en precies wilt werken of juist expressief.

Spalter

Voor het schilderen van grote vlakken kun je niet om een spalter heen. Deze brede, platte kwast wordt vaak gebruikt voor de eerste opzet van je schilderij. Je hebt spalters met lange en met korte haren voor een ander effect. Ook voor het vernissen van je schilderij wordt meestal een spalter gebruikt.

Welke haren hebben je voorkeur?

Het haargedeelte van het penseel heeft veel invloed op de techniek en het effect van je schilderwerk. Schilder je graag grote vlakken met dikkere verfsoorten dan zijn penselen van varkenshaar ideaal. Varkensharen nemen de verf goed op en je krijgt meer textuur in de verf dan met penselen met zachte haren.
Penselen met zachte haarsoorten zijn vaak gemaakt van de haren van marters, eekhoorns of bunzings. Deze haarsoorten zorgen voor een vloeiende penseelstreek en je kunt er verfijnd en glad mee werken. Wil je liever een diervriendelijke penseel of kwast? Kies dan voor penselen en kwasten met synthetische haarsoorten. Deze zijn vaak duurzamer en goedkoper dan penselen met natuurlijke haarsoorten.

Penselen voor aquarel en inkt

Aquarellisten werken graag met penselen waarbij de haren veel waterverf kunnen opnemen en waarvan de haren in een mooie punt blijven staan. Daarmee kunnen ze precies werken en ook kleurvlakken maken. Ronde penselen met korte steel en zachte (eekhoorn)haren zijn hiervoor het meest geschikt. Hardere druk levert bredere streken op, lichte druk mooie dunne lijnen. Naast penselen met dierlijke haren zijn er tegenwoordig ook goede penselen met synthetische haren verkrijgbaar.

Penselen voor olieverf en acrylverf

Voor olieverf en acrylverfschilders zijn er platte penselen verkrijgbaar met een iets steviger haargedeelte. Dat kunnen natuurlijke maar ook synthetische haren zijn. Meestal staan er platte penselen in verschillende maatvoeringen bij deze schilders in hun kwastenhouders. Deze kwasten kunnen gemaakt zijn van dierlijke haren of synthetische haarsoorten van nylon of polyestervezels. Voor grove, expressieve technieken gebruik je brede kwasten, terwijl precieze details vragen om kleinere en zachtere kwaststreken.

Welke maat kies je?

De maat van je penseel zegt iets over de dikte. Meestal staat de diameter in mm op het penseel, maar dit kan variëren per fabrikant. Er zijn penselen van 000 mm tot 20 mm dik.

Hoe maak je je penselen goed schoon?

Klaar met schilderen? Vergeet dan niet je penselen goed schoon te maken om er zo lang mogelijk van te kunnen genieten. Hierbij tips hoe je dit het beste kunt doen: Spoel je kwasten direct af met lauwwarm water en groene of andere milde zeep. Gebruik in ieder geval nooit synthetische zeepsoorten. Doe wat zeep en water in je handpalm en maak ronddraaiende bewegingen met het haargedeelte van je penselen in je handpalm. Spoel je kwasten daarna af met warm water en herhaal eventueel de wasbeurt totdat het water helder kleurt. Leg je penseel daarna liggend te drogen. Om ervoor te zorgen dat de haren mooi bij elkaar blijven staan, heb ik deze tip voor je die ik ooit kreeg: zet de haren in model met een beetje spuug en laat drogen. Misschien een beetje vies maar het helpt echt! Maak olieverf kwasten eerst schoon met geurloze terpentine en behandel ze daarna met water en zeep zoals hierboven omschreven.

Nooit doen met je penselen

Laat je penselen nooit te lang in water of terpentine staan! Ik spreek uit ervaring; per ongeluk ben ik een keer vergeten mijn penselen uit te spoelen. Meestal gaan de haren krom staan maar bij mij was het hout aangetast en zat er beweging tussen de huls en de houten steel, dat schildert dan niet lekker meer… Nog een tip: schilder je met olie en acryl gebruik dan per verfsoort andere penselen en kwasten.

Uitproberen

Ga je starten met schilderen kies dan een paar verschillende penselen en kwasten om uit te proberen. Na verloop van tijd zul je merken welke kwasten je het prettigste vindt om mee te werken en welke effecten je ermee kunt bereiken. Dan kun je deze lievelingspenselen uitbreiden met verschillende diktes.

 

Tekst en beeld: Carola Siksma-Ruiters
Lees meer SchilderWiki artikelen

Foto soorten penselen: Vanbeekart.nl